Hangisi biz hangisi kimliğimiz?

10 mins read
1

Hangisi biz hangisi kimliğimiz? 1
Hasan Boynukara

Ne kadar çok kimliğimiz var değil mi? Niye gelir yalnızca birine takılırız? Doğuştan getirdiğimiz ve istesek de vazgeçemeyeceğimiz, inkar edemeyeceğimiz kimliklerimiz… Bir de sonradan edindiklerimiz… Adını saymaya kalksak yarım sayfa tutar. Etnik, dini, coğrafi, mesleki, ekonomik, politik… En çok hangisidir bizi ayakta tutan, besleyen, zenginleştiren? Hiç değişmeyen, hep aynı kalan? Bu konuyu bilim insanlarımız yazıları ve kitaplarıyla derinlemesine incelemişler aslında ama ya okumadığımızdan, ya anlamadığımızdan yahut umursamadığımızdan ya da inanmadığımızdan olsa gerek, bir santim yol alabilmiş değiliz. Bu iş benim gibi amatörlere kalırsa yol alacağa da benzemiyoruz/benzemiyor. 

İnsanımız öyle uzun boylu bilimsel tanımlardan ve analizlerden pek hoşlanmıyor. Şimdi şuraya “Kimlik nedir?” sorusuna bilimsel tanımlar alıntılasam, bir çoğumuz sıkıcı diye yazının geri kalan kısmını okumayız. Pek haksız da sayılmayız. Konuya ilişkin analizlerin kahir ekseriyeti ya doğrudan çeviri ya da çevirilerinden kotarılmış derlemeler. Kimlik sorunu, modern anlamıyla bizim icat ettiğimiz bir sorun değil. Batının karşılaştığı ve doğrudan ulus devlet denilen yapıyla bağlantılı bir sorun. Galiba biraz da bu yüzden  yapılan tanımlar ve analizler yaramıza merhem olmuyor.

Kendimizi tanımlayacak ve anlamamıza yardımcı olacak yeni yaklaşımlara ihtiyacımız var.

Biz gerçekten ulus devlet olduk mu? Ben olmadığımız, olamadığımız kanaatindeyim. Bu nedenle formel bir kimlik tanımı bizi tarif etmekten uzak. İkincisi kimlik denilince aklımıza inatla ve ısrarla ‘etnisite’nin gelmesi. Etnik aidiyet tabii ki önemli ama çeşitli dış etkenlerle ulus devlet yapısının eski günlerdeki itibarını kaybetmesi  (ki biz zaten olamadık) etnik temelli tanımları da zora sokmuştur. Hiç kimseden aidiyetini yok saymasını bekleyemeyiz.  Ancak günümüz dünyasında yarını/gelecegi etnik temelli bir anlayış üzerine kurmak, sahip olduğumuz ve olmamız gereken onlarca niteliğin yalnızca birisini ön plana çıkarmak olur. Kaldı ki son derece mobil bir dünyada, insanların binlerce kilometre uzaklıktaki ülkelere -bireysel ya da gruplar kimi zaman kitleler halinde- göç etmeleri, hayatlarının geriye kalan kısmını orada geçirmeleri, etnik hassasiyeti de geride bırakan bir tablo yaratmakta. Bir ülkenin dominant etnik yapısına mensup biri, herhangi bir baskı ya da mağduriyet yaşamadığı halde, bir başka ülkeye göç ediyorsa ve çoğu kez gittiği ülkenin kimliğini/pasaportunu taşıyorsa, burada biraz durup düşünmek gerekir. Böyle bir durumda kimlikle etnisiteyi özdeşleştirmeye devam edebilir miyiz?  

Etnik kimlik önemini, farklı etnik grupların varlığına borçludur. Eğer yaşadığımız topraklarda yalnızca bir tek etnik grup olsaydı, etnik kimlik ya da etnik sorun diye bir sorun yaşamıyacaktık. Bu kimlik bütün kimliklerimizi içine alacak kadar güçlü ve kapsamlı mı? Her durumda ve zamanda bunu vurgulama gereğini duyar mıyız? Bunun tekrarından büyük bir keyf alır mıyız? Kişisel olarak hiç birine yürekten evet diyemiyorum. Bunu bir malın üzerindeki etiket gibi görüyorum. Etiket malın sadece itibari değerini gösterir; arz ve talebe bağlı olarak değişiklik gösterir. Taşıdığımız kimliklerden hangisi bizi toplumda ayakta tutmaya yarıyorsa, yaslanabileceğimiz sosyal ve entelektüel bir dayanak sağlıyorsa, saygı görmemize vesile oluyorsa, o kimliğimizi ön plana çıkarırız. Bu da kimliklerimizin zamana ve mekana göre değişikliklere açık olduğu anlamına gelir. Herkesin Amerikalı olduğu bir ortamda kimse Amerikalılığını vurgulama ve bundan psikolojik bir tatmin sağlama girişiminde bulunmaz. Böyle bir ortamda belki politik ya da mesleki kimliğimiz, etnik kimliğimizi geride  bırakır. Yetmişli  yıllara bir bakalım.  İnsanlar kendilerini tanımlarken etnisite yerine daha çok sağ ve sol kavramlarını kullanıyorlardı.  İnsanlara, örneğin: “Türk müsün?”, “Kürt müsün?” diye sorular sorulmuyordu. İdeolojik kimliğimiz daha önemliydi.  Kavga, üstünlük, taraftarlık bu zeminde yapılıyordu. Kendilerini bu iki kavram dışında tutanlar da kimlik tanımlarını yine ideolojik bir temelde yapıyorlardı. Bir İslamcı için etnik kimlik mutlak surette ikinci plandaydı. Hatta kimi zaman bütünüyle gözardı edilebiliyordu. Etnik kimlik yerine yine dini bir kimlik olan ümmet kelimesi kullanılıyordu. Bu türden örnekleri çoğaltmak mümkün. Kimi zaman bir mezhep, kimi zaman bir kavram öne çıkar. İlerici-gerici, laik-antilaik tartışmalarını hatırlayalım. Bu tartışmalarda etnisitenin esamesi bile okunmuyordu. Kaldı ki günümüz dünyasında kimliklerin “akışkan” ve “değişken” bir yapısı olduğunu hepimiz biliyoruz. Dahası yine yüksek mobilite kişilerin kendilerini, eskiden olduğu kadar kolaylıkla takdim etmelerini engellemektedir. Özellikle etnik kimlik konusundaki bu değişim çok daha belirgindir. “Nerelisin/iz”, “Kimsiniz?” sorusuna, bir çırpıda “Şuralıyım” ve “Şuyum” demek o kadar da kolay değil. Ya da hangi etnik kökendensin sorusuna “Aslında” diye başlayan,  anne ve babanın farklı kentlerden, farklı mezheplerden, farklı etnisitelerden olduklarını, kendisinin şu kentte doğup, şu kentte yaşadığını söyleyerek cevaplayacaktır. Çoğumuzun sıklıkla karşılaştığı bir durumdur bu.

Yani? Yanisi şudur; modern zamanlarda kimlik konusu eskisi kadar kolay bir biçimde tanımlanmaktan uzaktır. Biz hangi kimliğimiz tehdit altındaysa daha çok o kimliğimize sarılırız. Dindar bir insan için dini kimlik diğer bütün kimlikleri ikinci plana atarken, bir liberal için önemli olan ekonomik, ideolojik takılan birisi de ideolojisiyle bilinmek ister. Che’yi etnik kökeniyle  değil ideolojisiyle biliriz mesela… Dahası biraz irdelendiğinde kendimizi ait sandığımızdan farklı bir kökenimiz olduğuna da tanık ölebiliriz. Bu ülke kaç kişi yedi göbek ötesini biliyor ki.

Sonuç olarak; etnik kimlik herşeyin başlayıp bittiği yer değildir. İnsanlar kendilerini ait hissettikleri etnik grupla anılmak isteyebilirler ancak bunu bir çatışma/kavga nedeni olarak kullanmaları anlamsız ve yararsızdır. Anlamlı olan yaşadığı ülkenin eşit bir bireyi olarak eşit haklar talep etmektir. Kimlik beyanı konusunda daha şanslı olanların başı göğe ermiyor, bütün sorunlarını çözmüş olmuyor ve mutluluktan uçmuyorlar. Bize düşen onlarca ortak özelliğimizi bir tek unsura boğdurmadan ülkemizin refahı ve mutluluğu için çalışmak, derlenip toparlanmaktır. 

Hasan Boynukara

Hasan Boynukara

1 Comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.

Comment moderation is enabled. Your comment may take some time to appear.